Η μόδα του φόβου

Αναρωτιέμαι τι είναι αυτή η άνθιση τελευταία και η ολοένα αυξανόμενη μόδα των ταινιών τρόμου, των βιβλίων με ιστορίες για βαμπίρ, του «gothic style» στη μουσική, σε στίχους τραγουδιών, και όλο αυτό το cult στυλ, μιας στάσης που εγκωμιάζει τον θάνατο και το «αιώνιο σκότος». Έχει διαποτίσει ακόμα και τη μόδα σε ρούχα, αξεσουάρ, μακιγιάζ, για τον μέσο καταναλωτή: νεκροκεφαλές σχεδιασμένες παντού – σε ρούχα, παπούτσια, ζώνες, κοσμήματα, τσάντες, σάκες, τετράδια– και μαύρο βερνίκι νυχιών για γυναίκες που θέλουν να είναι in (για να μην προσθέσει κανείς τα ωχρά πρόσωπα και μαύρα σκαμμένα μάτια των μοντέλων στα περιοδικά μόδας).

Σίγουρα η «γοητεία των βαμπίρ» και το λεγόμενο «gothic» στην τέχνη δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, έχει προσελκύσει το κοινό σε διαφορετικές εποχές κι έχει συζητηθεί ότι σχετίζεται με τον ρομαντισμό, ως προς την εξιδανίκευση του θανάτου και την έξαρση δραματικών στοιχείων, υμνώντας καταδικασμένες ζωές και νοσηρούς έρωτες. Επιπλέον, μια άλλη συζήτηση έρχεται από ψυχολόγους, για την ανθρώπινη ανάγκη να βιώσει κανείς «έντονα συναισθήματα» ή ψηλά επίπεδα αδρεναλίνης που προκαλούνται από το σασπένς, τον φόβο, τις απειλητικές σκηνές σε ταινίες και ιστορίες, και –ιδιαίτερα όσο αφορά τα βαμπίρ– τη σχέση αυτών των συναισθημάτων με τη σεξουαλικότητα, τα «πρωτόγονα ένστικτα», και άλλα συναφή.

Όμως σήμερα το φαινόμενο συνεχώς αυξάνεται, και μια επικερδώς ανθούσα βιομηχανία πολιτισμικών προϊόντων βασίζεται όλο και περισσότερο στις «πωλήσεις φόβου», σε πρωτοφανή βαθμό, που μου φαίνεται πολύ πέρα από αυτές τις «παραδοσιακές» εξηγήσεις. Ή μήπως αντίθετα, (το ξανασκέφτομαι) αυτές όντως ισχύουν; Μήπως η τεράστια επιτυχία των «πωλήσεων φόβου» βασίζεται απλώς σε ζήτηση για «έντονα συναισθήματα» πολύ περισσότερο απ’ ότι στο παρελθόν; Αν είναι έτσι όμως, γιατί;
Γιατί να έχουν οι άνθρωποι σήμερα μια τέτοια αυξημένη ανάγκη να νιώσουν «έντονα συναισθήματα»; Μήπως εξαιτίας μιας απουσίας συναισθημάτων στον πολιτισμό μας; Είναι ο φόβος υποκατάστατο γι’ αυτά τα συναισθήματα; –για απόντα συναισθήματα που έχουν κρυφτεί, που τα έχουμε αρνηθεί, που δεν τα νιώθουμε στην καθημερινή μας ζωή– και πάνω απ’ όλα, υποκατάστατο για το πάθος; (Σκέφτομαι εδώ μια διαφήμιση που είδα πρόσφατα, για μια νέα ταινία τρόμου/βαμπίρ που έρχεται προσεχώς στους κινηματογράφους. Το διαφημιστικό σλόγκαν ήταν: «Ένα φιλμ που θα σας κάνει να νιώσετε ξανά ζωντανοί»! Παράδοξο, σκέφτηκα- σε ποιον απευθύνεται η διαφήμιση; Σε ένα κοινό νεκρών; Ποιοι θα νιώσουν «ξανά ζωντανοί»- τα βαμπίρ στην ταινία ή οι θεατές που τα παρακολουθούν;) Όπως και να ’χει, εξηγήσεις μπορεί να υπάρχουν πολλές και σύνθετες, περιλαμβάνοντας κι άλλους παράγοντες, όπως π.χ. τη μοντέρνα τεχνολογία και τα σπέσιαλ εφέ, εντυπωσιακές εικόνες που επηρεάζουν ακροατήρια σε μεγάλη κλίμακα σήμερα- αλλά δεν μ’ ενδιαφέρει να αναλύω τώρα, μονάχα σκέφτομαι.

Και αναρωτιέμαι, μήπως αυτή η μαζική κουλτούρα του φόβου προωθείται και καταναλώνεται ολοένα ώστε να καλλιεργεί ακόμα περισσότερο φόβο στην ανθρώπινη ψυχή, προσθέτοντας σε ό,τι ήδη έχει δημιουργηθεί από τα ΜΜΕ και την καθημερινή πληροφόρηση στον «πραγματικό κόσμο»: τρομοκρατία, εγκληματικότητα, βία, όλες αυτές οι αυξανόμενες απειλές και μειούμενες ελευθερίες, μας σφυροκοπούν το μυαλό συνεχώς, και από πάνω έρχεται η καλλιτεχνική φαντασία και η διασκέδαση να συσσωρεύσουν τον τρόμο, κι ακόμα και να σε εθίσουν στον φόβο ώστε να τον απολαμβάνεις. Να τον αποζητάς αντί να ζητάς να τον θεραπεύσεις, να κρατιέσαι μέσα σε ένα κουτί διασκεδάζοντας τους δαίμονές σου αντί να τους αφήσεις να φύγουν.

 Λες και προωθείται μια διαστρέβλωση της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης σαν ιδέα και σαν ψεύτικη πραγματικότητα, λες και μια χειραγώγηση της πραγματικής ανθρώπινης ανάγκης για αληθινά συναισθήματα συμβαίνει όλο και περισσότερο.

 Έως πότε, αναρωτιέμαι. Έως ότου υπνωτιστούμε από τις αφαιμάσσουσες εικόνες ενός σκοτεινού κόσμου, κάνοντάς μας να συνηθίσουμε στο «παντοδύναμο βαμπίρ» που ποτέ δεν πρόκειται να πεθάνει, που θα μας οδηγήσει στο δικό μας θάνατο με τη συναίνεσή μας, αφού ποθούμε γι’ αυτή την ερωτική σχέση με τον Δράκουλα: για μια σχέση «τρόμου και αγάπης», για τη μοίρα ανήμπορων θυμάτων που μετατρέπονται τελικά τα ίδια σε βαμπίρ…
Αλλά ας μην κάνω και τόσο μαύρες σκέψεις, ε; Έχει ήλιο σήμερα, θα βάλω τα σκουλαρίκια μου με τις χρυσές νεκροκεφαλές, και θα πάω βόλτα…

Από την Σοφία Γιαννάτου
   facebook.com/RoseHealingCenter